اعتراض جمعی از معلولان و روزنامه نگاران و مسئولین به صدا و سیما:
استفاده ابزاری از معلولیت برای شوهای تلویزیونی ممنوع
بسمه تعالی،
جناب آقای دکتر عبدالعلی علی عسگری
ریاست محترم سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی‌ایران
با سلام و احترام
نزدیک به دو دهه است که معلولیت و افراد دارای معلولیت به موضوعی ثابت در برنامه‌های تلویزیونی ویژۀ ماه مبارک رمضان تبدیل شده‌اند. این رویکرد که متاسفانه سنت حاکم بر شوهای ویژۀ ماه رمضان شده است، معلولیت و تجربۀ زندگی همراه با معلولیت را به اندوه و سوگواری تبدیل کرده و با مفاهیمی‌خاص گره زده است که از جمله می‌توان به نگاه خیریه‌ای و صدقه سری، شکرگزاری پس از تماشای افراد دارای معلولیت، ترحم، بدبختی، ناتوانی، معصومیت و بی‌گناهی، فرشته های زمینی، قهرمان‌سازی از فرد دارای معلولیت یا همراهان غیرمعلول آنها، عجیب و شگفت آور نشان دادن زندگی همراه با معلولیت و فعالیت‌های عادی و روزمرۀ افراد معلول اشاره کرد. در اغلب این برنامه‌های ویژه، افراد دارای معلولیت با سوالاتی مواجه می‌شوند که گاهی برخورنده و توهین آمیزند؛ حتی نوع نگاه مجریان برنامه‌ها به افراد دارای معلولیت و تجربه‌های آنها گاه از بالا به پایین، نسنجیده و ناپخته است.
ما جمعی از افراد دارای معلولیت و غیرمعلول، به عنوان حامیان حقوق معلولیت تقاضا داریم در برنامه‌هایی که معلولیت را به موضوعی برای سوگواری، افزایش بیشترتعداد بینندگان وجلب توجه وترحم آنها تبدیل می‌کنند تجدید نظر صورت گیرد.
ما خواهان آنیم که سازندگان و تهیه‌کنندگان برنامه‌های صدا وسیما، ضمن پرداختن مداوم به معلولیت و حقوق افراد دارای معلولیت درهمۀ ماه‌های سال و نه فقط ماهی خاص، از استفادۀ ابزاری از افراد دارای معلولیت پرهیز کنند.
ما خواهان آنیم که طرح موضوع معلولیت در برنامه‌های ماه رمضان صدا و سیما به شکلی که رایج شده و جا افتاده است، متوقف شود و معلولیت و زندگی همراه با معلولیت با نگاهی علمی، حقوقی، اجتماعی و تخصصی، جایی ثابت در برنامه‌های خبری، تحلیلی، گزارشی و نمایشی صدا و سیما داشته باشد.
با امتنان
جمعی از حامیان حقوق افراد دارای معلولیت
خرداد (رمضان) 1396
در این نامه از ریاست محترم سازمان درخواست شده است تا در برنامه‌سازی‌های تلویزیونی تجدیدنظر شده و در جهت نمایش ناتوانی افراد دارای معلولیت گام برداشته نشود. دکتر نگین حسینی روزنامه‌نگار و فعال حقوق معلولیت در این رابطه معتقد است: «استفادۀ ابزاری از معلولیت برای افزایش تعداد مخاطبان شوهای تلویزیونی در ماه رمضان، شیوه‌ای صددرصد غیراخلاقی در برنامه‌سازی و کلا در تولید محتوای رسانه‌ای است. تبدیل کردن معلولیت به موضوعی برای نشاندن بینندگان پای تلویزیون، گریاندن آنها، واداشتن آنها به شکرگزاری در قبال دیدن فرد معلول، تأکید بر اینکه زندگی با معلولیت مساوی بدبختی و ناکامی‌و ناتوانی است، سؤالاتی ازاین‌دست که «چطور باوجود معلولیت هنوز خوشحالی؟»، «چطور توی غیرمعلول راضی شدی همسر معلول بگیری؟»، «چطور زندگیتونو فدای نگهداری از عزیز معلولتون کردید»… این‌ها همه نشان‌دهندۀ نگرشی کاملاً اشتباه نسبت به تجربۀ زندگی همراه با معلولیت است؛ نگرشی غالب و کلیشه‌ای که تصور می‌کند هرکسی معلولیتی داشته باشد، لاجرم بیچاره، ناراحت، افسرده و سربار است. متأسفانه شوهای تلویزیونی ماه رمضان و مشخصاً برنامۀ ماه‌عسل، از برداشت‌های رایج و اشتباه از معلولیت برای جلب مخاطب استفاده می‌کنند و هرسال در ماه رمضان، این رویکرد نادرست و غیراخلاقی را به موضوع معلولیت دارند و درنهایت، به بازتولید کلیشه‌های رایج در این زمینه دامن می‌زنند».
بر اساس قانون جامع حقوق معلولیت که بسیاری از بندها و تبصره‌هایش هیچ‌گاه اجرایی نشدند صداوسیمای جمهوری اسلامی‌ایران باید هر هفته حداقل 2 ساعت از برنامه‌های خود را به نمایش توانمندی‌ها و فرهنگ‌سازی در این رابطه اختصاص دهد. محمدرضا دشتی مدیرعامل انجمن آرمان فرصت‌های برابر یکی دیگر از امضاکنندگان این نامه اعتراض‌آمیز به ریاست سازمان صداوسیما است و اقدامات این رسانه را ناکافی می‌داند و معتقد است: «در هرجایی که خبرنگاران یا برنامه‌سازان نگاه درستی به موضوع معلولیت دارند می‌توان دید فرهنگ‌سازی‌های درست صورت می‌گیرد اما این موارد انگشت‌شمار هستند و کمتر اتفاق می‌افتد. برنامه‌سازان اغلب به دنبال این هستند که نشان دهند معلولیت به‌عنوان موضوعی است که نیاز به ترحم دیگران دارد و به‌عنوان موضوعی‌ای عجیب معرفی می‌شود که حق‌دارند در انزوا زندگی کرده و از جامعه دور باشند چراکه تفاوت دارند».
تهیه‌کنندگان و مدیران ارشد سازمان و برنامه‌سازان مخاطب اصلی این نامه بودندکه باید به این درخواست توجه ویژه کنند. به نظر می‌رسد افراد دارای معلولیت در کنار چالش‌های عظیمی‌که در مواجه با هزینه‌های زندگی و نامناسب بودن فضاهای شهری می‌پردازند باید با نگاه زاویه‌دار و خاص برخی برنامه‌های صداوسیما هم مواجه شوند و هزینه‌های آن را نیز بپردازند. این فرهنگ‌سازی‌های اشتباه با زیر پا گذاشتن بزرگ‌ترین اقلیت کشور تلاش می‌کند در جامعه هدف خود روحیاتی را ایجاد کند که تعداد بی‌شماری از معلولین قربانی آن خواهند بود. دکتر نگین حسینی در رابطه با مقدار تأثیری گذاری این سیاست اشتباه در جذب مخاطب می‌گوید: «ازآنجاکه صداوسیما ضریب نفوذ بالایی در ایران دارد و این نوع پیام‌ها همچنان تقویت‌کنندۀ باورهای عمومی‌غلط در مورد معلولیت است، من به‌عنوان یکی از امضاکنندگان این نامه بر این باورم که این روند باید متوقف شود. هرچند در سال‌های اخیر فعالیت‌های خیلی مثبتی درزمینۀ پوشش خبری حوزۀ معلولیت در بخش خبری صداوسیما صورت گرفته، اما هنوز در بخش‌های دیگر هم خلأ کمی‌هست و هم خلأ کیفی. برنامه‌سازان و مجریان سازمان صداوسیما باید با حداقل‌های مطالعات معلولیت آشنا باشند که کار سختی هم نیست. خود من به‌شخصه حاضرم در این زمینه مشاورۀ کارشناسانه به همکاران رسانه‌ای بدهم». افراد دارای معلولیت در طول تاریخ همواره یا نادیده گرفته‌شده‌اند و یا اینکه به بدترین شکل ممکن با آنها برخورد شده است.
دکتر محمد کمالی استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران ضمن اشاره به تاریخچه برخورد با معلولیت نقش رسانه را در این رابطه بسیار مهم می‌دانند و بر این باورند که: «تاریخ معلولیت و ناتوانی سرشار از داستان‌های تلخ برخوردهای زشت و دور از شأن انسانی با افراد دارای نانوانی و معلولیت و نادیده انگاشتن حقوق آنان است. بعد از ظهور ادیان کمی‌این برخوردها جنبه مناسب‌تری به خود می‌گیرد، اما ترحم و دلسوزی بیش‌ازحد، مانع از فراهم کردن جایگاه انسانی برای آنان می‌شود. تنها در سال‌های پایانی قرن بیستم است که شکل‌گیری نهضت حقوقی برای افراد دارای معلولیت از سوی جامعه جهانی آرام‌آرام به رسمیت شناخته می‌شود و مدل اجتماعی در برخورد با پدیده معلولیت شکل می‌گیرد. در این نگاه این جامعه است که با ایجاد موانع به معلولیت دامن می‌زند و داشتن اختلال امری عادی تلقی می‌شود. اینکه فردی در خانه بماند و نتواند از امکانات اجتماع بهره‌مند شود نشانه وجود موانع نگرشی، رفتاری، اجتماعی و محیطی در جامعه است. در این میان رسانه‌ها بیشترین نقش را در نمایش افراد دارای معلولیت به‌عنوان افرادی سربار، شایسته برای صدقه، چیزی برای استهزا و خنده، عناصری شیطانی و یا موجوداتی مهربان و فرشته گونه یا دارای قدرت‌های فوق انسانی و خلاصه موجودی غیرعادی بر عهده داشته‌اند. به‌جای آنکه تجربه یک زندگی عادی و انسانی را از فرد دارای معلولیت به تماشای اعضای جامعه بگذارند. این خود بیش‌ازپیش در جدا نمودن و خارج کردن آنان از صحنه فعالیت‌های اجتماعی و محسوب شدن به‌عنوان شهروند عادی جامعه، نقش داشته است. هرچند صداوسیما به‌زعم خود سعی در مطرح نمودن افراد دارای معلولیت در برنامه‌های مناسبتی داشته است، اما خودآگاه یا ناخودآگاه زمینه‌ای را برای برداشت‌های غلط و ترحم مآبانه از زندگی افراد دارای معلولیت فراهم ساخته است. به‌جای ارائه نگاهی از منظر حقوق شهروندی و انسانی، نگاهی خیریه‌ای و صدقه‌ای شکل‌گرفته است که بر نیازمندی بیش از توانمندسازی تأکید نموده است. این نگاه باید تغییر کند و اولین و مهم‌ترین جایگاه رسانه صداوسیماست».
به نظر می‌رسد رسانه‌ای در ابعاد صداوسیمای جمهوری اسلامی‌ایران باید نسبت به موضوعی مانند معلولیت با دقت و مطالعه بیشتری وارد عمل شود و همان‌طور که از کارشناسان مختلف در موضوعات متنوع استفاده می‌کند در این رابطه که جمعیت بسیار زیادی از افراد را مخاطب قرار می‌دهد هم با دقت و ظرافت بیشتری وارد شود. امید است با تشویق برنامه‌سازان و تهیه‌کنندگان به استفاده از کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه در جهت فرهنگ‌سازی درست در جامعه گام‌های مؤثر و مفیدی در جهت شناخت بهتر معلولین برداشته شود.
امضاکنندگان بر‌اساس حروف الفبا:
1- محمدرضا اسدی، معاون امور توانبخشی بهزیستی استان تهران
2- دکتر پریسا افتخار، عضو هیات امنای انجمن باور
3- ارشا اقدسی، بدلکار بین‌المللی
4- عباس اقلامى اصل، دانشجوى دكتراى فرهنگ و ارتباطات
5- مجید انتظاری، خبرنگار
6- مینا آروانه، مددکار اجتماعی
7- رقیه بابایی، نویسنده و روزنامه نگار
8- مهندس منصور برجیان، مدیرعامل انجمن علمی‌و آفرینش‌های هنری معلولان ایران
9- دکتر بهروز برجسته، عضو هيات علمى دانشگاه علم و صنعت (بازنشسته) و مشاور فنى كميتۀ ملى پارالمپيك
10- هاجر بزرگی متین، فعال حقوق افراد دارای معلولیت
11- احمد بیگ محمدلو، فعال حوزۀ افراد دارای معلولیت
12- فرزانه پارسایی، کارشناس و آموزگار کودکان استثنایی
13- مهندس افشین پرفکر مقدم، دبیرکل کانون معلولان محلات شهر تهران
14- منصوره پناهی، مدیر عامل مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد
15- محمد پیروزرام، فیلمساز و فعال حوزۀ معلولیت
16- مريم جباري، دانشجوي دكترای روانشناسی بالينی دانشگاه سانفرانسيسكو، مولف و مترجم
17- امین جلالوند، روزنامه نگار
18- مسعود حسین، روزنامه نگار
19- دکتر نگین حسینی، نویسنده و روزنامه نگار، فعال حقوق معلولیت
20- مهسا خان احمدی، دارندۀ مدال برنز مسابقات جهانی ابیلمبیک
21- دکتر داود خراسانی، عضو هیئت علمی‌دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
22- حسین خرسندی، قهرمان جهان در رشتۀ پرتاپ دیسک جانبازان و معلولان
23- دکتر اصغر دادخواه، استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و رئیس المپیک ویژه ایران
24- محمدرضا دشتی، مدیرعامل انجمن آرمان فرصت‌های برابر
25- دکتر مریم رسولیان، روانپزشک
26- مانی رضوی‌زاده، مدیر پروژۀ بانک اطلاعات مناسب‌سازی
27- مرتضی رویتوند، نویسنده و روزنامه نگار
28- رضا سخن‌سنج، مدیر روابط عمومی‌مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد
29- دکتر محمد سلطانی‌فر، استاد علوم ارتباطات، دانشیار مرکز علوم و تحقیقات
30- محمدرضا شاهی، مترجم، برندۀ دومین جشنواره کتاب معلولین و کتاب سال رشد
31- محسن شاهی، ویراستار، برندۀ دومین جشنواره کتاب معلولین
32- محبوبه شفیعی، کار درمانگر
33- لیلی شکاری، کاردرمانگر
34- حمیدرضا شکوهی، روزنامه نگار
35- محمداسماعیل شیخ قرایی، مدیرعامل انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس
36- دکتر علی صابری، وکیل پایه یک دادگستری و عضو شورای اسلامی‌شهر تهران دوره چهارم
37 – دکتر هنگامه صابری، دانشیار دانشکده حقوق آزگود (تورنتو، کانادا)
38- احسان صادق عابدین، شرکت کننده رشته طراحی وب مسابقات جهانی ابیلیمپیک فرانسه
39- زینب صادقی، همکار پروژۀ بازنویسی ضوابط معماری و فضای شهری برای افراد معلول، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
40- سعید ضروری، روزنامه‌نگار و فعال حقوق معلولیت
41- دکتر کامران عاروان، مدیرعامل جامعه معلولان ایران
42- رضا عبداللهی، روزنامه نگار
43- محمد عزت‌ور، رييس كميسيون مناسب سازی سازمان نظام مهندسي قزوين
44- مجید فرزین، قهرمان جهان و پارالمپیک
45- فاطمه قمیشی، مدیرعامل انجمن معلولان ضایعات نخاعی استان تهران
46- دکتر علی کاشی، مدیر آموزش‌های تخصصی پژوهشگاه علوم ورزشی و دبیرکل المپیک ویژه ایران
47- محمد کبادی، رکورددار گینس شنا در آبهای آزاد
48- دکتر محمد کمالی، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران
49- جعفرگلابی، روزنامه نگار
50- شهرام مبصر، مدیر عامل موسسه پیام‌آوران ساحل امید
51- محمدحسین محسنی، مدیر عامل موسسه همراه داده نوژان
52- دکتر فریبا محمدی، پژوهشگر حوزۀ تربیت‌بدنی و ورزش معلولین
53- سيد ابوالحسن مختاباد، روزنامه‌نگار و پژوهشگر
54- بهروز مروتی، بنیانگذار کمپین حمایت از لایحه قانون جامع معلولان
55- سهیل معینی، مدیرعامل انجمن باور و فعال حقوق مدنی افراد دارای معلولیت
56 – محمد مقدم شاد، عضو هیات امنای انجمن باور
57- سید عیسی میرشفیعی، کارشناس آموزشی حوزۀ معلولیت
58- ترانه میلادی، نویسنده و فعال حوزۀ اجتماعی
59- دکترحسین نحوی‌نژاد، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور
60- ناصر نجاریون، کاردرمانگر
61- مهناز یاوری بمی، فعال حوزۀ افراد دارای معلولیتروزنامه مردم سالاری –
سعید ضروری – دکتر نگین حسینی – دکتر محمد کمالی – محمد رضا دشتی
